Ülkede yaygın olarak ziraî kriz yaşanıyor. Eserler tarladan toplanmadan sürülüyor. Çiftçi alıcı bulamıyor, tüketici fiyatların artışı nedeniyle esere rafta erişemiyor. Gelecek yıl tarlalara ne ekilebilecek, daha doğrusu ekim olabilecek mi ondan bile kuşku ediyoruz.
Gıda güvenliği alarm veriyor!
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı 16 Ekim Dünya Besin Güvenilirliği Günü’nde global temanın “Beklenmeyene hazırlıklı ol” olarak belirlendiğini söylemişti. Türkiye’de durum farklı; 2006’dan beri inşa edilmeye çalışılan tarım siyasetinin kolonlarının yıkıldığını anlatan bir raporu paylaşacağım.
Sizi bundan 22 yıl öncesine götürmem gerekecek… İşleyeceğimiz bahis açısından 2011 yılı itibariyle
AKP hükümetinin ziraî yol haritasını odağımıza alacağız.
Başlayalım…
Kamuoyunda sonradan “TARBİL” olarak bilinen Kapatılan Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)’nın çalışmaları ile 2002 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) tarafından yürütülmek üzere planlanan “TARSEY Tarım Dalı Entegre Bilgi İdareleri Sistemi” 2016 yılına kadar sürmüştü.
Sahada 10 bin ziraat, su eserleri mühendisi ve veteriner köylerdeki müşahede ve uygulamalarıyla projeye dayanak verdi.
Başta küçük çiftçiler olmak üzere milyonlarca kullanıcıya anında –on time- genel ve ayrıyeten parsel bazında bilgi ve ihtar iletimi sağlayacak sistemler oluşturmak üzere 100 milyon dolarlık bütçe oluşturulmuştu.
TARBİL Projesi; Besin, Tarım ve Hayvancılık, Kalkınma Bakanlığı, Orman Bakanlıkları ve Devlet Su İşleri Yönetimi (DSİ) ortasında 28 Ekim 2011 tarihinde imzalanan protokol ile başladı.
Bu süreçte Tarım Bakanlığı nezdinde, Tarımsal Reformlar Genel Müdürlüğünün öncülüğü ve uyumunda yürütülen proje; Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, TÜBİTAK, Meteoroloji Genel Müdürlüğü ve 2013 yılında yapılan bir protokolle TÜİK üzere ilgili kamu kurumlarının Vodafone, Türkcell ve Huawei üzere teknoloji ve GSM şirketlerinin de kademeli olarak iştirakiyle genişleyerek sürdü.
Sonuçta tasarlanan toplam 1200 istasyon kurulumunun 400 yer istasyonu tamamlandı. Tarım eserleri için gerekli bilgi tabanının oluşturulup rekolte kestirimi ve planlamasının en gerçek biçimde yapılması için “Zirai Meteorolojik Müşahede İstasyonları” kullanıldı. Böylece dünyada birinci defa çift taraflı data transferi gerçekleştirilmesi sağlandı.
Uydu teknolojileri de kullanılarak istasyonlardan alınan bilgiler (görüntü, sıcaklık, nem, ışık vs.) İTÜ’de
bulunan merkezinde toplandı, tahlil edildi, kullanılacak hale getirildi.
TARBİL- Türkcell münasebetinin ip uçlarına, Türkcell 2015 yılı faaliyet raporunun 32 Sayfasında şu cümlelerle yer veriliyor: “Zirai meteorolojik müşahede istasyonlarının kurulumunu gerçekleştirdik. T.C. Besin, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülen tarımda verimliliğin artırılmasını ve çiftçinin çıkarını desteklenmesini hedefleyen, TARBİL projesini İTÜ ile birlikte yürütüyoruz. Proje kapsamında tarım alanlarına Zirai Meteorolojik Müşahede İstasyonlarının konseyimi ve bakımını, iştirakimiz olan Küresel Tower yapıyor.”
DAVUTOĞLU “DEVRİM” DEMİŞTİ, MEHDİ EKER KÜHEYLANA BENZETTİ
29 Ocak 2015 günü TÜYAP Avrasya Tarım Fuarında TARBİL projesi kapsamında Huawei’den satın alınan 15 bin tablet merasimle TARGEL (tarımsal yayını geliştirme projesi) işçisine ve yurdun dört bir yanında çiftçilere dağıtıldı.
Tüm bilgiler, tıpkı anda Tarım ve Etraf bakanlıkları, TÜİK ve Tarım Kredi Kooperatifleri ve tarım sigorta şirketi TARSİM ile alanda çalışan tarım çalışanının tabletlerine, bilgisayarlarına gönderildi.
Proje birinci olarak Kasım 2013’de İTÜ Tarım ve Etraf Bilişim Uygulama ve Araştırma Müdürü Doç.Dr. Berk Üstündağ tarafından kamuoyu ile paylaşılmıştı.
Bundan bir ay sonra da (25 Şubat) devrin Başbakanı Ahmet Davutoğlu’nun sunumuyla “Tarım Dalı Entegre İdare Bilgi Sistemi-TARBİL” resmi tanıtımı yapıldı.
Bu görkemli toplantıya, dönemin Tarım Bakanı Mehdi Eker’in yanı sıra 6 ülkeden davet edilen bakanlar, Yargıtay-Sayıştay liderleri, sivil toplum temsilcileri, rektörler, askeri erkan ve basın da katıldı.
Davutoğlu “devrim” olarak nitelediği TARBİL projesini, “Bu ihtilalleri gerçekleştirecek yeni Türkiye’yi inşa edeceğiz. Bu proje vatandaşa hürmetin tabiridir.” diyerek sahipleniyordu. TARBİL sisteminde şu 3 boyuta dikkat çekti:
- 5-10 yıllık makro stratejik planlar yapabileceğiz. E-devlet ile tarım sistemi bütünleşik hale geliyor.
- Çiftçi ile tarımın temel aktörlerini ekonomik ve toplumsal alanda kesiştiren bir proje. Üretici dijital ortamda her süreci yapabilecek.
- Tüketici açısından, tükettiği besin hakkında bilgi sahibi olma hakkı var.
İngiltere’de Aberdeen Üniversitesinde Tarım İktisadı alanında master, Ankara Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Enstitüsünde doktora yapan Veteriner Tabip Bakan Dr. Eker sunumunda projeyi, “Soylu atların sessiz sedasız doğurduğu nadide küheylan taylara” benzetti.
TARBİL’in teknik seviyede faydaları, gerekliliği ve dünyada tekliği üstüne vurgu yapan Eker, projenin tümüyle Türkiye’nin imkanlarıyla hazırladığını “Yerli ve Milli” olduğunu vurguladı.
Süreç bu tarafta ilerlerken projenin acıklı sonu; Sayıştay raporları ve İTÜ yerleşkesinde yarım kalan TARBİL merkez inşaatı izlenince ortaya çıktı.
Mehdi EkerPROJENİN SONU NASIL GELDİ?
TARBİL projesi kapsamında “İTÜ Ayazağa Yerleşkesi Ziraî İzleme ve Bilgi Sistemleri Binası” inşası için yaklaşık 30 milyon artı KDV (yaklaşık 35 milyon TL) TL fiyatında kontrat imzalanmıştı.
Sayıştay’da not edilen açıklamaya nazaran, bina yatırımı için TARBİL bütçesinden 12 milyon lira ayrıldığı, üstünü Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tamamlayacaktı. İhaleyi kazanan yükleniciye 10 milyon 132 bin
803 TL ödeme yapıldı.
Ancak daha sonradan Bakanlığın 27 Ocak 2016 tarihli yazısı ile bütçede ödenek olmadığı için TARBİL merkez inşaatı için bütçe aktarmadığı kaydedildi.
Velhasıl 2015-2016 yılları içinde ödenek olmadığı için İTÜ yerleşkesindeki merkez binanın gerçekleme
oranı yüzde 50’de kaldı.
26 Eylül 2019 tarihli Sayıştay raporunda, inşaatın tamamlanmaması nedeniyle kanuna alışılmamış olarak
kamu kaynaklarının tesirli ekonomik ve verimli kullanılmamasına neden olduğu vurgulandı.
İnşaatı tamamlayan İTÜ’nün binayı idari yapı olarak kullandığı belirtiliyor.
MEHDİ EKER PERİYODUNDA KURULDU, FARUK ÇELİK PERİYODUNDA YOK OLDU
Projenin yarın kalacağı baştan belirli olmuştu aslında. Merkez binanın ihalesinin yapıldığı 19 Ağustos 2015 tarihinden sadece 9 gün sonra, seçimlere 2.5 ay kala projenin en tesirli bireyi Besin, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker görevden alındı.
En uzun müddet bakanlık yapan Eker’in yerine atanan Bakan Yardımcısı ve AKP Diyarbakır Milletvekili Kutbettin Dilek bu vazifesi sadece 1 Kasım seçimlerine kadar sürdürdü.
Aradaki gelişmeleri İstek anlatmış mıydı bilmiyorum lakin bugün kendisine sorma imkanımız yok. Çünkü, 68 yaşındaki İstek 30 Ağustos 2023 günü, Yalova’da tatile geldiği Türkiye Büyük Millet Meclisi lojmanlarının havuzunda meyyit bulundu. İstek’in kalp krizi geçirdiği belirlendi. 24 Kasım 2015 günü kurulan AKP hükümeti kabinesinde; Besin, Tarım ve Hayvancılık Bakanı olarak Bursa AKP Milletvekili Faruk Çelik yer aldı. Çelik 2017 yılına kadar bu koltukta oturdu.
Faruk ÇelikTARBİL’İN BÜTÜN TAKIMI TASFİYE EDİLDİ
Çelik 19 Temmuz 2017’ye kadar bakanlık koltuğunda oturdu.
Göreve gelişinin 27 gününde- 21 Aralık 2015 – başta Tarım Islahatı Genel Müdürü Doç. Dr. Gürsel Küsek olmak üzere TİGEM Genel Müdürü Mehmet Halis Bilden, TMO Genel Müdürü Mesut Köse, Gıda ve Denetim Genel Müdürü Prof. Dr. İrfan Erol ve Destek Hizmetler Daire Başkanı Ali Çakır, kısaca Mehdi Eker devrinin Tarım Bakanlığındaki neredeyse tüm üst seviye bürokratlarını vazifeden aldı.
Bu tayinler birebir vakitte TARBİL projesinin de sonunun başlangıcı manasına geliyordu.
16 Mart 2016 da kelam konusu vazifeden almalara ek olarak, Et ve Süt Kurumu Yönetim Kurulu Lideri Kasım Piral ve Ziraî Araştırmalar ve Siyasetler Genel Müdürü Masum Burak da misyondan alındılar. Toplamda 19 bürokratın ve ünite vazifelilerinin vazifeden alınmalarıyla TARBİL taraf değiştirdi!
TARIMSAL DATALAR SATILDI MI?
Bundan sonrası, soruşturmaya paha çok önemli savlar içeriyor.
TARBİL’deki kırılmanın ardından Tarım Bakanlığı ve İTÜ hakkında 2 yıl mühletince çok sayıda
soruşturma yürütüldü. Soruşturmalar sessiz sedasız bitirildi.
İTÜ’ ye, data sağlayıcılara, uydulara ödemeler transfer bütçeleri üzerinden devam ettirilerek, 2017’ ye kadar bilgi akışı sürdü. Eş güdüm olmaksızın datalar İTÜ’de toplandı. “Büyük Verinin” parçalanarak, kimi bankalara, özel şirketlere, milletlerarası şirketlere dağıtıldığına ve izahsız akçeli süreçlere şahit olundu.
Örneğin 2016 yılında İngiltere Büyükelçiliği Tarım Bakanlığı yetkililerine toplantı çağrısı yaptı. Kurulan Bilgi sistemine teknik dayanak verebileceklerini söz ettiler. Süreçte bu ve buna emsal birçok gelişmeyi duymak mümkün.
2019 da Bakanlığın tüm ilgili çalışanı, Ankara’da Via Power da IBM yetkililerine 3 gün müddetle mevzu hakkında brifing vermeye çağırıldılar. IBM ile tekrar “büyük veri” paylaşıldı.
Proje üzerindeki ilgi devam etti. Ankara ve İstanbul’da odaklanmış birçok yapı bu mevzuda teşebbüslerini aralıksız sürdürdü.
İTÜ’nün kendi elinde kalan yaklaşık 7 petabyte büyüklüğünde ve 1000’ i aşkın diskette saklanan bilgileri, teknik ve tahsisat yokluğu nedeniyle korumada zahmet çektiği, bu yüzden bilgiler yok olma tehlikesi altında.
Toplanan ve işlenen toplam data havuzu 8.4 petabyte (bilgisayarlarda veri büyüklüğü birimi) hacimdeydi. Bu süreçte, günde 160 bin yüksek çözünürlüklü, eser manzarasının elde edildiği ve işlendiği bir entegre sisteme ulaşıldı.
32 milyon 500 bin tarım parseli sayısallaştırıldı, her tarım parseline teker teker elektronik kimlik numarası verildi ve parsel bilgi sistemi devreye alındı.
Bu sistemde her bir parselin, mülk sahibi, parsel alan büyüklüğü, parsel toprak yapısı, eğimi, yıllık yağış ölçüleri, yıllık sıcaklık istatistikleri, alanda kullanılan tohum, gübre, randıman bilgileri, toprak analizleri, kullanılan ziraî ilaçlar, parselin sigortalılık durumu vb. üzere pek çok parametre yer aldı.
TÜRKİYE TARIM BESİN ETRAF MECLİSİ’NE DOĞRU
Yukarıda özetlediğim raporu bundan 2 yıl evvel Kemal Berişler geniş bir takımla hazırlamıştı. Eski Kültür ve Turizm Bakanlarından Bahattin Yücel bu raporu 7 Ağustos 2024 tarihli X hesabından kamuoyu ile paylaştı.
İleri sürülen savlar ve çalışmanın akıbeti hakkında öncelikle Mehdi Eker’in yorumu değerli olacaktır.
Kendisi de çiftçi olan eski savaş pilotu Berişler’i aradığımda “Ulusal Tarım ve Gıda Birliği Derneği (UTGB-D) olarak önümüzdeki günlerde, “Türkiye Tarım, Besin ve Etrafının Hali ve Geleceğin Acil Problemleri Üzerine Duyurumuzdur” başlıklı bir manifesto hazırladıklarını söyledi.
1 Nisan 2020 tarihinde kurulan UTGB Derneği; etrafın korunması, sağlıklı, pak, sağlam gıda
temini, tarım, hayvancılık ve gıdayı ilgilendiren her türlü odak, küçük çiftçinin/köylünün korunması,
desteklenmesi ve örgütlenmesi mevzularında bilimsel araştırmalar ve pratikler yapan, bu uğraşlarını her yolla yayımlamaya, kitlelere ulaştırmaya çalışan istekli bir kuruluş.
UTGB-D kurucusu Beşirler, “tarımda bütünleşik yaklaşım” üzerinde duruyor. Tarım bölümünü bütünleşik olarak ele almak ne demek?
Hem süreç (girdiler, üretim, pazarlama, örgütlenme, politikalar), hem de taraflar (tedarikçi, çiftçi,
tüccar, endüstrici, ihracatçı, bakanlık) açısından tarım bölümünü tekrar kurgulayan bir yaklaşım…
UTGB Yönetim Kurulu Lideri Nergis Çoşkuner Batı uyumunda, “Türkiye Tarım Besin Etraf Meclisi” kurmak üzere yola çıkmışlar.
Bütünleşik hareket noksanlığının, orman yangınlarından madenciliğe terk edilen ziraî arazilere
kadar geniş bir alanda yaşanan tarım/kırsal yaşam/gıda kırımının ilacı olduğunu deneyimliyoruz!