Ali Maskan’ın AA Tahlil için uluslararası sistemin içinde bulunduğu şartları ve dönüşüm sürecini anlattığı yazısı şu halde;
Güvenlik, iktisat, ticaret, siyaset ve örgütlenmelerin yerle bir olduğu ulusal ve milletlerarası sistemin nasıl bir paradigma ile şekilleneceği hususu son günlerin en tanınan soruları içinde yer alıyor. Geliştiğini düşündüğümüz dünyanın aslında geriye hakikat gittiğini, sisteme dair parametrelerin neredeyse 15. yüzyıla muadil hal aldığını görüyoruz.
BATI İÇİNDE DE FARKLI ZİHNİYET YAKLAŞIMLARI ORTAYA ÇIKIYOR
Düne kadar algoritması Batılı devletlerce kurgulanan sistemin bugün denetim edilemez boyutlara gelmesi, yeni bir çağın başladığının en büyük göstergesi. Dün sistemin bir kesimi olan devletlerin bugün müstakil olarak yaptıkları açılımlar bunu takviyeler mahiyettedir. Bu, yalnızca “ötekilerin” bir başkaldırısı değil birebir vakitte, Batı içinde de farklı zihniyet yaklaşımlarının ortaya çıkmasıdır. Hiç beklenmedik ittifakların, mevcut yapıları yerle bir etmeye yönelik uğraşlarını anlamlandırabilmekte aciz kalmamızın nedeni de bu.
Batı bloku içindeki amansız fikir ayrılıkları; hükümetlerin bir “Afrika ülkesini” aratmayacak biçimde tasfiye edilmesi; göç, rezerv para, borçlar, kalkınmadaki orantısızlık, güç krizi, askeri güç kullanımları ve de en değerlisi inançsız bir dünya algısı yeni bir çağın müjdecileri olarak kendini gösteriyor.
Nükleer güçlerin kullanımıyla desteklenebilecek bu dönüşüm sürecinin Batı ülkelerini başkalarına nazaran daha fazla etkileyeceğini söyleyebiliriz. Çünkü içinde bulunduğumuz süreç, Batı niyetinin bütün kurum ve kuruluşlarıyla birlikte yok olma tehlikesini içermektedir. Mevcut sistemi sorgulayan memleketler arası aktörler, Birleşmiş Milletler, NATO, Dünya Ticaret Örgütü, Dünya Bankası, Memleketler arası Para Fonu üzere Batılı ülkelerin oluşturduğu yapılanmaları yine tasarlıyor yahut alternatiflerini oluşturacak formda hareket ediyor.
– SON 550 YILLIK TARİHİ YOK SAYACAK BİR SÜREÇ MI?
Peki, milletlerarası sistemin 15. yüzyıla döndüğü algısını oluşturan nedir? Sömürgecilikle başlayıp emperyalizm ile sürdürülebilir kılınan Batı zihniyetinin oluşturduğu memleketler arası sistem uzunca bir vakittir sorgulanıyor. Türkiye’nin “dünya beşten büyüktür” söylemi, Çin’in dünya ticaret kurallarına bağlı kalmaksızın ticari faaliyetler yapma isteği, Rusya’nın Kırım ve Ukrayna’ya müdahalesi ile memleketler arası hukuku sorgulatan teşebbüsleri bu sürecin somut örnekleridir. Mevcut milletlerarası sistemin bütün kurum ve kuruluşlarıyla tekrar tasarlanma isteği yeni kurulacak sistemin rekabet koşullarını yüzlerce yıl öncesine taşıyan en kıymetli nedendir. Alternatif bir sistem arayışındaki ülkeler en azından kendilerini daha güçlü hissettikleri bir periyot ile özdeşleştirme arayışı içinde. Batılı ülkelerin yalnızca zihniyetlerindeki bozulmalar değil, birebir vakitte içinde bulunduğu ekonomik ve siyasi meseleler da bu taleplerin ciddiye alınmasının kıymetli bir münasebeti olmaya devam ediyor.
Yeni milletlerarası sisteme dair son rötuşlar tamamlandığında, 15. yüzyıl ile bugünün rekabet koşulları ortasında önemli benzerliklerin ortaya çıktığını göreceğiz. Bu, devletlerin yeni bir sistem oluşturmalarına dair sahip oldukları tutku ve mefkurelerine dair bir eşleşmedir. Fiziki güç ve yetenekler her ne kadar bu rekabetin bir ögesi olmaya devam etse de devletlerin yeni bir çağa geçiş yapma sürecindeki ruhsal yeterlilikleri ve tarihi birikimlerinin bir o kadar değerli olduğunu göreceğiz. Ortalama 550 yıllık bir geriye dönüş, yeni çıkar bağlarının kurgulanması hasebiyle, bugün ile geçmiş ortasındaki ortak paydayı oluşturmakta. Bunu, yeni bir sistemin kurulması sürecinde, tarih kronometresinin sıfırlanması olarak tanımlamak da mümkündür.
Böylesi bir sıfırlama evresinde ülkeler, tarihleri boyunca yetiştirdiği en büyük hükümdarların, padişahların ve devlet adamlarının ruh ikizlerini aramakla meşguller. Yeni başkanlar, kurmay takım ve ülküleriyle yerlerini aldıklarında oyun daha canla başla oynanmaya başlayacak. Bu yüzden Avrupa, hiç olmadığı kadar gerilimli ve bir o kadar da hassasiyetle yönetici kadrolarını oluşturuyor. İngiltere bile bir “üçüncü dünya ülkesi” edasıyla arka arda başbakan değiştirebiliyor.
KALKINMA YOLUNDA DEVLETLERDEN GÜÇLÜ İŞ BİRLİĞİ
Öncelikle sömürgecilik ve egemenlik alanlarının oluşturulması konusunda her şey tekrar kurgulanacak. İktisat, kültür, siyaset ve güvenlik konusunda bu kadar stratejik bir atılımın kıymetini herkes kabul etmek zorunda. Klasik sömürgecilik anlayışı bir daha asla var olmayacaksa da çıkar bağlarına dayalı birliktelikler yine tasarlanacak. Bugün “üçüncü dünya” diye tabir edilen ülkeler üzerinde kalkınma odaklı iş birlikleri daha etkin hale getirilecek ve güvenlik ise bu iş birliğinin en büyük destekçisi olacak.
Rusya, Asya bozkırlarından kurtulamamasının ıstırabını iliklerine kadar hissetti. Bir daha böylesi bir oyuna gelmek istemeyecek. Baltıklardan Doğu Avrupa’ya kadar bölgede şahsen var olmaya çalışacak. Türkiye ile bağlantılarında Osmanlı periyodunda yaptığı yanılgılardan kaçınmaya çalışacak. Yüzlerce yıldır zorla elde edemediği boğazları uzlaşma ile kullanabilmenin yollarını bulmak zorunda. Öbür taraftan Afrika’nın kıymetini geç de olsa fark etti. Lakin burada askeri bir varlık kurmaktansa ekonomik bir iş birliği modeli geliştirmeli. Latin Amerika, Ortadoğu, Pasifik ve Güney Doğu Asya’da her türlü rekabete hazırlıklı olmalı. Afganistan ve Pakistan üzerinden okyanusa inmenin boğazları kullanabilmek kadar kıymetli olduğu gerçeğiyle yeni stratejik açılımlar gerçekleştirebilmeli. Ayrıyeten, vaktiyle kendini her ne kadar bir Avrupalı üzere göstermeye çalışsa da bunun zorluğunu kabullenmeli.
Bu sürecin en mağdur ülkesi olan İngiltere, bezgin ve çaresizce yeni sistemi tasarlayabilmek için kendine güç bulmaya çalışıyor. Sömürgeleri, Kıta Avrupası, Rusya ve Osmanlı ortasında kurduğu ilgileri tekrar tesis etmek sanıldığı kadar kolay olmayacak. Ülkelerin tıpkı oyunlara bir daha kanacağını düşünmek safça bir fikir olur. Öncelikle Kıta Avrupası’nın güvenliğini tesis eden bir yapılanma kurmalı. Ardından ise Rusya ile Türkiye ortasında nerede duracağını belirlemeli. Dün Rus yanlısı olarak Osmanlı üzerinde acımasız siyasetler üretirken, bugün kaidelerin ziyadesiyle değiştiğini kabul ederek stratejiler oluşturmalı. Bundan bu türlü Türkiye merkezli bir politik telaffuz içinde olması kaçınılmaz üzere görünüyor.
Fransa ve Almanya milletlerarası sistemde istek ettikleri yeri tarihleri boyunca hiç elde edemediler. Tarihin bu ülkelere olan kırgınlığı ne yazık ki devam edecek üzere görünüyor. İkinci adam olmaktan kurtulamayacak olan bu ülkelerin Batı bloğu içinde hareket etmekten öteki devaları yok. İngiltere’ye olan kıskançlıkları onları farklı açılımlara sevk etmek istese de alternatiflerinin çok daha makbul olmayacağını görmeliler.
ÇİN TEHDİDİ
Uluslararası ticarette kelam sahibi olmak ile emperyal bir güç olmak ortasındaki hassas çizgiyi dikkate aldığımızda, Çin’in siyasi ve ekonomik alanda daha özgür bir memleketler arası sistem öngördüğünü söyleyebiliriz. Çünkü Çin, rastgele bir blokun mutlak hakimiyetini kendi ekonomik rekabetine tehdit olarak görüyor.
15. yüzyılın en büyük güçlerinden biri olan Türkiye, geçmişten en fazla ders çıkartan ülke olacak. Türkiye; Akdeniz, Kızıldeniz, Afrika ve Türkistan coğrafyasında kimlerle nasıl münasebet kurabileceğini bugün çok net ve başarılı bir biçimde ortaya koyuyor. Kendi kültür coğrafyasındaki manevi varlığından aldığı güçle memleketler arası sistemi kurgulayabilecek kudrette olduğu rahatlıkla söylenebilir. Devletler, yeni bir çağı inşa etmek üzere her şeyleri ile çabaya başladılar. Bugün için toplumları güçlü kılan tek şey geçmişte sahip oldukları tecrübelerdir.
“Türkiye Yüzyılı”nı kurguladığımız bir devrin “3. Bin Yılda Türk Dünyası” hayaline dönüşmemesi için hiçbir neden yok.
[Korsanlıktan Siyasal İslam’a: Cezayir’de Toplumsal ve Toplumsal Değişim kitabının müellifi Ali Maskan, sömürgecilik ve Afrika üzerine yazılar kaleme almaktadır.]